اختلالات بند ناف

بندناف راه ارتباطی جنین و مادر است. بندناف یا طناب نافی از طرفی به جنین و از یک طرف به جفت متصل است و واسطه ارسال مواد غذایی و دفع مواد زائد (از طریق جفت) به مادر می باشد. بندناف پس از زایمان بریده میشود و محکم بسته میشود. قسمتی از بندناف که به بدن نوزاد متصل است، پس از چند روز خشک میشود و به اصطلاح می افتد.

ساختار بندناف

بندناف از رگ های خونی، در مراحل اولیه رشد جنین تشکیل میشود. ساختار بندناف از دو عدد سرخرگ یا شریان و یک سیاهرگ می باشد که درون یک غلاف لوله ای محصور شده است.

عروق خونی بندناف توسط ماده ای ژلاتین مانند به نام ژله وارتون احاطه شده اند. کار این پوشش حفاظت از عروق بند ناف جنین می باشد.

بندناف برای جنین حیاتی است و در کل دوره رشد به گردش خون بین جنین و جفت کمک میکند. بندناف در حقیقت وظیفه اتصال جنین به جفت و دیواره رحم را بر عهده دارد و به عنوان مسیر اصلی گردش خون بین جنین و جفت عمل میکند.

قطر بند ناف معمولا حدود 0.8 تا 2 سانتیمتر است و طول آن به طور متوسط 55 سانتیمتر می باشد. عروق بندناف حالت مارپیچی دارند و تا حد زیادی از گره خوردن آن جلوگیری میکنند.

انواع اختلالات بند ناف

در مواردی بند ناف دچار مشکل میشود. مشکلاتی از قبیل پیچ خوردن یا نحوه اتصال به جفت از جمله مشکلات بند ناف می باشد که در طول دوره جنینی پیشامد میکند. در ادامه برخی از این اختلالات را معرفی و بررسی می کنیم.

اختلال ظاهری بندناف

یکی از اختلالات ظاهری بندناف، طول آن می باشد. بندناف کوتاه تر از 30 سانتیمتر میتواند پیامدهای نامطلوب در دوره جنینی مثل اختلالات رشد و ناهنجاری های مادرزادی یا مشکلاتی را در زمان زایمان ایجاد کند.

بندناف بسیار بلند در حدود بیش از 100 سانتیمتر، احتمال پرولاپس را زیاد میکند و ریسک گره های واقعی بندناف را بالا میبرد. پیچیدگی بندناف برای جنین با ناف بلندتر بیشتر است.

عواملی که بر طول بندناف تاثیر دارند عبارتند از حجم مایع آمنیون، میزان تحرک جنین و وراثت.

پرولاپس یا سقوط بندناف

وقتی حین زایمان بندناف از رحم خارج شود، به اصطلاح پرولاپس رخ داده است. این اتفاق بسیار نادر رخ میدهد اما میتواند خطرناک باشد. در زمان زایمان، در حالیکه دهانه رحم به اندازه باز باشد که بندناف بتواند از آن عبور کند، ممکن است پرولاپس رخ بدهد. در صورتی که سر جنین کاملا وارد لگن شده باشد، پرولاپس رخ نخواهد داد.

در افتادگی بندناف، بندناف از حالت طبیعی خود خارج میشود و می افتد. در حالت طبیعی اول نوزاد از رحم خارج می شود و سپس بند ناف بیرون می آید. اما در برخی موارد نادر، این روند اتفاق نمی افتد و بند ناف همزمان با جنین از واژن خارج می گردد.

علائم افتادگی بند ناف یا پرولاپس

با معاینه پزشک افتادگی بند ناف مشخص میشود. بندناف در صورت افتادن با دست حس میشود و از واژن خارج می گردد.

علاوه بر این با مانیتورینگ ضربان قلب جنین میتوان به این مشکل پی برد. با استفاده از دستگاه سونیکید تشخیص این مسئله ممکن است و ضربان قلب غیر طبیعی جنین نشانه این مشکل می باشد. دستگاه سونیکید وسیله ای برای تخمین میزان ضربان قلب جنین میباشد، در مقاله دستگاه سونیکید چیست در رابط با نحوه کار این دستگاه صحبت کرده ایم.

چه زمانی خطر افتادگی بند ناف افزایش می یابد؟

در ابتدا باید گفت برخی زنان بیشتر در معرض افتادگی بند ناف قرار دارند. در صورت بارداری چندقلویی، وزن پایین نوزاد، حالت بریچ، زیاد از حد بودن مایع آمنیوتیک، پارگی زودرس غشا، ناهنجاری های رحمی و … افتادگی بند ناف رخ میدهد.

علاوه بر این پارگی کیسه آب توسط پزشک یا نمونه گیری خون از جنین میتواند احتمال این مشکل را بیشتر کند.

عوارض پرولاپس بند ناف چیست؟

پرولاپس خطر بزرگی برای جنین به همراه دارد و در حین زایمان میتواند موجب کاهش اکسیژن رسانی به جنین شود. جنین در حین زایمان ممکن است بند ناف را تحت فشار قرار دهد و این اختلال در بند ناف، کمبود اکسیژن و در نهایت آسیب های مغزی یا حتی مرگ جنین را به دنبال دارد.

پیچ خوردگی بند ناف

یکی دیگر از اختلالات بند ناف پیچ خوردن آن است که در اغلب موارد در زایمان اختلالی ایجاد نمیکند و نوزاد سالم به دنیا می آید. اما در مواردی نیز ضربان قلب جنین را تحت تاثیر قرار میدهد. این اختلال نیز با سونوگرافی قابل تشخیص خواهد بود.

عروق تشکیل دهنده بندناف حالت مارپیچی دارند و در جهت عقربه های ساعت و هم در خلاف جهت عقربه های ساعت، پیچیده اند. تعداد پیچ های بند ناف مشخص است و عدد آنها معین می باشد.

کم بودن تعداد پیچ ها نشانه اختلال بند ناف است و خطر سقط جنین و مرگ جنین را بالا میبرد.

زاید بودن پیچ ها نیز خطراتی را از جمله محدودیت رشد جنین و اسیدی شدن خون جنین در زمان زایمان به همراه دارد. این اختلال در نوزادان مبتلا به سندرم داون یا مبتلا به شریان منفردی شایع تر است.

شریان بند نافی منفرد چیست؟

شریان بند نافی منفرد (بند ناف دورگی) از شایع ترین ناهنجاری های عروقی بند ناف می باشد. در حدود یک چهارم نوزادان که دارای تنها یک شریان بند نافی هستند، ناهنجاری های مادرزادی به صورت همزمان وجود دارد. این مشکل در سونوگرافی قابل تشخیص خواهد بود.

در مواردی بند ناف ممکن است به جای یک ورید، دو ورید یا چهار رگ داشته باشد. این مورد بسیار نادر اتفاق میفتد و دلیل آن مشخص نیست.

کیست در بند ناف

این اختلال به صورت نادر رخ میدهد و با سونوگرافی قابل تشخیص است. در صورت وجود کیست در بندناف این مشکل در سه ماهه اول بارداری قابل تشخیص است و اغلب به جنین آسیبی وارد نمی کند.

انواع کیست بند ناف

انواع کیست بندناف براساس ساختار به دو نوع واقعی و کاذب تقسیم میشوند.

کیست واقعی

 کیست های واقعی بقایای مجاری آلانتوئیس یا ذره ای هستند که با سلول بندناف پوشیده میشود. این کیست معمولا در موقعیتی نزدیک به جنین در بند ناف قرار میگیرد.

کیست کاذب

 کیست کاذب در اثر تخریب بافت بندناف ایجاد می شود و در هر نقطه ای از بندناف میتوان آنها را دید. این نوع کیست شیوع کمتری دارد.

کیست هایی که در سه ماهه اول بارداری ایجاد می شوند معمولا به طور طبیعی از بین میروند. کیست های متعدد می توانند مشکلات ژنتیکی یا سقط جنین را ایجاد کنند. کیست های سه ماهه اول اگر از بین نروند، ناهنجاری های ساختمانی و مشکلات کروموزومی را به همراه خواهند داشت.

اختلال در محل اتصال بند ناف

در حالت طبیعی بندناف به مرکز جفت متصل است. اما در مواردی ممکن است به نواحی دیگری بچسبد که این مشکل ساز خواهد بود.

اتصال حاشیه ای بندناف

در این حالت بند ناف به حاشیه جفت می چسبد و حالت جفت راکتی یا حاشیه ای به وجود می آورد. این حالت در حاملگی های چندقلویی و به ویژه در بارداری با روش آزمایشگاهی مثل IVF شایع تر می باشد. این مشکل به صورت ناهماهنگی در وزن قل ها بروز میکند.

اتصال ولامنتوس

وقتی عروق بند ناف با کمی فاصله از حاشیه جفت قرار داشته باشد، به پرده آمنیون متصل میشود. این عروق مستعد فشردگی هستند و خونرسانی به جنین کاهش خواهد یافت. اختلال اتصال ولامنتوس در یک درصد از حاملگی ها دیده می شود و در جفت سرراهی و بارداری های چند قلویی شایع تر است.

اتصال شاخه دار بندناف

این اختلال نیز بسیار نادر است و در برخی از بارداری ها رخ میدهد.  در این اتصال بندناف در موقعیت مرکزی به جفت متصل است. اما عروق بند ناف پیش از اتصال به جفت، پوشش محافظ و نگهدارنده خود را از دست میدهند. در نتیجه به شدت مستعد پیچ خوردگی، فشردگی و آسیب خواهند بود.

به طور کلی اتصال های غیرطبیعی بندناف میتواند منجر به پارگی عروق در حین زایمان شده و خطراتی برای سلامتی جنین ایجاد کنند.

اختلال رگ سرراهی

یک نوع بسیار خطرناک از اتصال ولامنتوس، رگ سرراهی است. در این نوع اختلال اتصال بندناف عروق موجود در داخل پرده ها روی سوراخ دهانه رحم قرار میگیرند. در زمان شروع زایمان اعضای جنین فشار زیادی بر این عروق وارد می کنند و موجب پارگی عروق و تخلیه سریع خون جنین خواهند شد.

این عارضه در جفت های دولوبی، فرعی یا سرراهی بیشتر رخ میدهد. احتمال بروز رگ سرراهی در حاملگی با روش IVF بیشتر خواهد بود.

پس از تشخیص رگ سرراهی یا وازوپرویا، باید زایمان زودرس انجام گیرد. استراحت مطلق برای مادر تاثیری روی بهبود شرایط نخواهد داشت و هرگونه لکه بینی باید به پزشک گزارش شود. پارگی یکی از عروق جنینی میتواند سبب تخلیه خون و سقط جنین شود. در این صورت نجات کودک امکان پذیر نیست.

گره های بندناف

گره خوردن بندناف میتواند به دو صورت کاذب یا واقعی باشد. گره های واقعی در اثر حرکت جنین ایجاد میشوند و در یک درصد از بارداری ها دیده میشوند. گره های واقعی بند ناف در بارداری دوقلویی تک آمنیونی شایع تر است و بسیار خطرناک می باشد. دلیل ایجاد این گره ها میتواند بلندی طول بند ناف نیز باشد.

در صورت ایجاد گره های واقعی در دوره جنینی برای جنین تک قلو خطر مرده زایی 4 تا 10 برابر افزایش می یابد و سبب عدم خونرسانی به جنین یا ایجاد الگوهای غیرطبیعی برای او میشود.

گره های کاذب نیز به صورت برجستگی از سطح بندناف دیده میشوند ولی خطرناک نیستند.

اختلال تنگی بند ناف

این اختلال معمولا در مجاورت محل اتصال بندناف ایجاد میشود و به علت کاهش قطر بندناف میتواند باشد. در محلی که بندناف تنگ میشود انسداد عروق و فقدان بافت محافظ بند ناف وجود دارد . در بیشتر موارد تنی ناف میتواند موجب مرگ جنین شود.

قوس های بند ناف

ممکن است در اثر حرکت جنین و پیچ خوردگی بند ناف به دور اندام های جنین قوس به وجود بیاید. ایجاد این قوس در بندناف بلندتر شایع تر است و ممکن است موجب افت ضربان قلب جنین در حین زایمان گردد.

نمایش نافی

به عضوی از بدن جنین که در زمان زایمان اول از همه نمایش داده میشود، عضو نمایش گفته میشود. در اکثر زایمان ها سر جنین عضو نمایش است و اول خارج میشود. در برخی موارد ناف جلوتر از بقیه اندام ها در کانال زایمان قرار میگیرد که به آن نمایش نافی گفته میشود.

این حالت معمولا شایع نیست. اما باعث اختلال در ضربان قلب جنین و پرولاپس ناف خواهد شد. در این صورت مادر باید سزارین شود.

ضایعات عروق بند ناف

برخی اختلالات بند ناف مربوط به وجود ضایعات مختلف در آن است که در زیر به آنها اشاره میکنیم.

هماتوم بند ناف

این اختلال در بندناف شایع نیست و معمولا به دلیل بلندی بند ناف، زیاد شدن قطر عروق نافی (آنوریسم)، ضربه و آسیب، پرولاپس، نمونه گیری وریدی از بندناف و التهاب این عضو اتفاق میافتد.

ترومبوز یا لخته خون

عروق بند ناف در برخی موارد دچار ترومبوز یا لخته خون میشوند که ترومبوزهای شریانی موجب سقط جنین و مرگ او خواهند شد. این اختلال موجب محدودیت در رشد جنین (به صورت اختلال در تغذیه)، اسیدوز جنینی و مرده زایی میگردد.

واریس ورید بندناف

از دیگر اختلالات مربوط به عروق بند ناف، واریس بند ناف است. این عارضه به معنی اتساع موضعی چشمگیر در ورید نافی می باشد. واریس ورید بند ناف با مشکلات کروموزومی و ناهنجاری های ساختمانی بدن جنین همراه می باشد.

آنوریسم شریان نافی

این عارضه در اثر نازک شدن مادرزادی دیواره رگ همراه با کاهش بافت محافظ بندناف در محل اتصال جفت به بندناف رخ میدهد. آنوریسم نافی عوارضی مثل شریان نافی منفرد، سندرم داون، اختلال در حجم مایع آمنیوتیک، محدودیت رشد و تغذیه و مرده زایی جنین را به همراه خواهد داشت.

سوالات متداول

طول طبیعی بندناف چقدر است؟

طول بندناف به طور طبیعی بین 40 تا 70 سانتیمتر است. برخی عوامل مثل میزان مایع دور جنین و تحرک جنین روی طول بندناف تاثیر دارد.

بندناف گردنی چیست؟

بندناف های بلند ایجاد حلقه های بندناف میکنند و در بخش هایی از بدن ایجاد میشوند. بندناف گردنی زمانی رخ میدهد که بندناف 360 درجه دور گردن جنین پیچیده میشود. این اتفاق در 20 تا 34 درصد موارد رخ میدهد و حداقل روزی یک جنین در این شرایط قرار میگیرد.

عوارض بندناف گردنی برای جنین چیست؟

معمولا بندناف گردنی مشکلی برای جنین ایجاد نمیکند، اما در صورتیکه سفت و محکم باشد میتواند در بازگشت وریدی خون مشکل ایجاد نماید و در نهایت موجب کم خونی جنین، اختلال در رشد جنین، کاهش اکسیژن رسانی، کاهش ضربان قلب جنین و اسیدی شدن خون بندناف میشود.