سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS)

سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS)، مکونیوم در پزشکی به اولین مدفوع نوزاد گفته میشود. این ماده به رنگ سبز تیره یا سیاه است و بسیار غلیظ می باشد. نوزاد در اولین مدفوع ترشحات دستگاه گوارش، مایع آمنیوتیک و اسید های صفراوی به همراه خون، مخاط، کلسترول، ترشحات لوزالمعده، ورنیکس کازئوزا(چربی های روی پوست جنین در هنگام تولد)، اسید های صفراوی و بقایای سلولی را دفع میکند.

مکونیوم در سه ماه دوم دوره جنینی در دستگاه گوارش جنین تجمع می یابد و اولین ترشحات روده ای است که طی 48 ساعت اول یا روزهای پس از تولد دفع میگردد.

مکونیوم گاهی ممکن است درون کیسه آب و رحم مادر دفع شود. وقتی سن بارداری تکمیل شده است یا زایمان دیررس اتفاق بیفتد، این ماده در جنین مادر دفع می شود. در این صورت می تواند عوارضی داشته باشد.

سندرم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟

گاهی ممکن است در اثر عوامل مختلف مثل استرس یا فشار جنینی، مکونیوم درون کیسه آب دفع شود. مکونیوم دفع شده موجود در مایع آمنیوتیک توسط نوزاد استنشاق میشود و وارد ریه او می شود.

این مسئله می تواند مشکلات تنفسی برای نوزاد به همراه داشته باشد. به این عارضه در پزشکی سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS) گفته میشود.

علت ایجاد سندرم آسپیراسیون مکونیوم

به جز دفع فیزیولوژیک مدفوع جنین در رحم مادر یا استرس در نتیجه هیپوکسی (کمبود اکسیژن) یا عفونت مادر نیز میتواند علت این سندرم باشد.

علت دیگر ایجاد این سندرم نارسایی جفت، فشار خون مادر و پره اکلامپسی می تواند باشد. با این حال هنوز علت دقیق دفع مکونیوم در کیسه آب مشخص نیست و ممکن است در اثر ترکیبی از این عوامل رخ دهد.

وقتی جنین با استرسی مثل کمبود اکسیژن متولد شود، این اتفاق موجب تحریک فعالیت کولون میشود. با تقویت حرکت روده و شل شدن اسفنکتر مقعدی منجر به دفع مکونیوم میشود.

با اولین تنفس جنین، مدفوع وارد ریه های او میشود و سندرم MAS اتفاق میافتد. این سندرم میتواند مجاری هوایی جنین را مسدود کند و سطح اکسیژن را به شدت کاهش دهد.

مکونیوم از اوایل بارداری در دستگاه گوارش جنین وجود دارد. اما سندرم آسپیراسیون مکونیوم معمولا در زایمان دیررس رخ میدهد. این اتفاق به ندرت پیش از هفته 34 بارداری بروز میکند.

دیگر عوامل ایجاد این سندرم میتواند پیری جفت به علت بالا رفتن سن بارداری، زایمان دیررس، کاهش اکسیژن رسانی به جنین و افزایش ضربان قلب او یا مشکلات مادر مثل دیابت یا فشار خون باشد.

عوارض آسپیراسیون مکونیوم

سندرم مکونیوم خطرات جانبی به همراه ندارد، اما مشکلات و عوارض آن برای نوزاد در صورت عدم درمان میتواند شدید باشد و حتی منجر به مرگ او شود. در اکثر موارد درمان موثر است و نوزاد مبتلا به این سندرم دچار مشکل جدی نمیشود.

عوارضی که در سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS) ایجاد میشود عبارت است از:

 انسداد مجاری تنفسی

تحریک مجاری تنفسی و آسیب به بافت ریه

غیرفعال کردن سورفاکتانت (ماده‌ای که از جنس چربی است و به باز شدن ریه های نوزاد پس از تولد کمک میکند.)

عوارض طولانی مدت سندرم آسپیراسیون مکونیوم

ابتلا به سندرم آسپیراسیون مکونیوم ریسک بیماری های تنفسی را در نوزادن بیشتر میکند. این نوزادان همچنین بیشتر در معرض مشکلات عصبی هستند. این عارضه با لوله گذاری طولانی مدت، تهویه مکانیکی و استفاده از اکسیژن مرتبط می باشد.

تشخیص سندرم آسپیراسیون مکونیوم

علائمی مثل سخت نفس کشیدن نوزاد، تولد نوزاد با رنگ پوست تیره و مایع آمنیوتیک آغشته به مدفوع جنین، میتوان این سندرم را تشخیص داد.

دیگر نشانه سندرم آسپیراسیون مکونیوم بالا بودن ضربان قلب جنین طی پروسه زایمان است.

علاوه بر این ممکن است نوزاد متولد شده با این عارضه مشکلات تنفسی مثل افزایش تعداد تنفس و سطح بالای دی اکسید کربن خون خواهد داشت. این مشکل زمانی شدیدتر است که مایع آمنیوتیک موجود در کیسه آب مملو از مکونیوم غلیظ باشد.

در برخی موارد تشخیص این سندرم دشوار است و ممکن است با بیماری های دیگری مثل ذات الریه اشتباه گرفته شود. تنها با انجام سونوگرافی ریه و تصویربرداری با اشعه ایکس می توان سندرم آسپیراسیون مکونیوم تشخیص داد.

درمان سندرم آسپیراسیون مکونیوم

اکثر نوزادان مبتلا به سندرم آسپیراسیون مکونیوم نیاز به درمان خاصی ندارد. آنها تنها به مراقبت های معمول پس از تولد نیاز خواهند داشت. حدود 15 درصد نوزادان با علائم ابتلا به این سندرم متولد میشوند و ممکن است وضعیت وخیمی داشته باشند.

اما باید ضربان قلب جنین در زمان تولد کنترل شود تا در صورت وخیم شدن وضعیت او هرچه سریع تر تحت درمان قرار گیرد.

نوزادان مبتلا به این سندرم باید در بخش نوزادان بستری شوند و تحت نظر باشند. در صورت نیاز باید درمان مناسب برای این نوزادان انجام گیرد و روی ضربان قلب، تعداد تنفس، میزان اشباع اکسیژن و گلوکز آنها نظارت شود. به طور کلی درمان این سندرم ماهیت حمایتی دارد.

پیشگیری از سندرم آسپیراسیون مکونیوم

میزان مرگ و میر نوزادان با سندرم آسپیراسیون مکونیوم بر اساس تحقیقات انجام شده، نزدیک به 2/1 درصد است. این میزان در کشور های در حال توسعه بیشتر است اما اکثر نوزادان با پیش آگهی خوب و بدون عارضه جدی بهبود خواهند یافت.

شناسایی به موقع این سندرم و عوامل خطر مرتبط با آن می تواند به نوزاد کمک کند تا زنده بماند و زودتر بهبود یابد. همچنین برای زایمان باید مرکز تخصصی با دسترسی به یک بخش مراقبت های ویژه نوزادان انجام گیرد. به این ترتیب در صورت نیاز مراقبت های لازم برای نوزاد انجام خواهد گرفت.

برای پیشگیری از ایجاد این سندرم روش قطعی وجود ندارد. در دهه های اخیر با توجه به کاهش ایجاد این سندرم، به علت کاهش نرخ زایمان دیررس، کمتر شاهد تولد نوزاد با ابتلا به سندرم آسپیراسیون مکونیوم بوده ایم.

سوالات متداول 

مکونیوم چگونه تولید میشود؟

در دوره بارداری جنین مواد غذایی را از طریق بندناف مادر دریافت میکند. مواد مغذی به همراه آب، آمونیوتیک و صفرا وارد سیستم گوارشی جنین میشوند و هضم میشوند. براساس مطالعات انجام شده لانگو(موهای نرم روی پوست جنین) نیز از این طریق میتواند وارد دستگاه گوارش او شود. این مخلوط مکونیوم را تشکیل میدهد.

چرا مکونیوم برای جنین خطرزا است؟

مکونیوم حاوی باکتری است که شامل باکتری های روده ای و باکتری های تولد کننده اسید لاکتیک می باشند. این باکتری ها برای فرآیند فیزیولوژیکی مثل هضم غذا ضروری هستند. اما اگر به ریه نوزاد برسند روند آسپیراسیون را مختل کرده و مشکلات تنفسی برای او ایجاد میکنند.

آیا زایمان طبیعی خطر سندرم آسپیراسیون مکونیوم را افزایش میدهد؟

سیستم هضم کودک تا هفته 42 بارداری کامل شده است و آماده دفع مکونیوم شده است. انقباضات طبیعی زایمان ممکن است به کودک فشار وارد کند و منجر به سندرم آسپیراسیون مکونیوم شود. در هنگام زایمان گرفتگی واژینال، گرفتگی سر و افتادن بندناف نیز محتمل است. این حوادث زایمان را طولانی تر میکند و خطر استنشاق را بالا میبرد. اقدامات فوری میتواند مانع بروز این مشکل شود.